‘Zin in het alledaagse’ bevat gesprekken met gewone, maar altijd bijzondere Nederlanders over hoe zij hun leven betekenis geven. Redacteur en schrijver Peter Henk Steenhuis sprak met hen niet over zingeving in theoretische zin, maar verzamelde verhalen over de manier waarop zij zin doen. Betekenis geven aan het leven heeft altijd een dimensie die is geworteld in het dagelijkse leven. Dit boek bundelt de meestgelezen stukken uit de spraakmakende gelijknamige rubriek in Trouw. Voor dit boek vroeg Peter Henk mij om een persoonlijk verhaal over mijn leven en 'zingeving' uit te werken.
De verhalenbundel is vanaf september 2021 online verkrijgbaar, maar ook bij je lokale boekhandel.
Podcast: Toen alle schoonheid wegviel, maakte Jeroen die zelf maar
Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met een opsomming van zijn eigen levensloop, zo zei de Hongaarse schrijver Georgy Konrad ooit. In deze podcastserie van Trouw gaat filosofieredacteur Peter-Henk Steenhuis op zoek naar deze verhalen. Niet in literatuur, theologische, filosofische, psychologische verhandelingen, maar bij ‘iedereen’ zoals, Konrad schrijft. Steenhuis zoekt het soort verhalen van mensen die zo belangrijk zijn, dat ze voor de rest van hun leven richtinggevend zijn. Die zingeven. Wat is dan, die zin, hoe moeten we dat voor ons zien?
“Kunst maken laat mij zien, soms voelen, hoe de wereld zou kunnen zijn. Het ging mij erom steeds opnieuw te leren hopen.”
- Jeroen Kool -
Jeroen Kool: Beeld Lars van den Brink
Welk verhaal geeft uw leven zin? Vandaag: Jeroen Kool (40) over steeds opnieuw leren hopen.
Peter Henk Steenhuis Trouw, 18 maart 2020, 1:00
“Mijn zoon is bijna vier. Wij lezen vaak samen de krant. Hij bekijkt dan de foto’s terwijl ik de rubrieken doorneem. Tijdens het lezen van een persoonlijk verhaal over zingeving vroeg ik me ineens af welke gebeurtenissen en ervaringen richtinggevend zullen zijn voor hem en welke rollen er voor mij in zijn ontwikkeling zijn weggelegd.
Vóór mijn eerste herinnering, verloor ik mijn moeder. Nu ik zelf vader ben, realiseer ik me pas hoeveel ik verbonden moet zijn geweest met haar. Aan haar hand kon ik de wereld om mij heen verkennen en leren vertrouwen. Haar overlijden heeft grote gevolgen gehad voor mijn gevoel van eigenwaarde.
Negen maanden na haar overlijden stuurden mijn vader en zijn nieuwe partner een kaartje rond. Daar stond op dat wij voortaan als een nieuwe, samengestelde familie door het leven zouden gaan. Het kaartje zit nog in mijn fotoalbum.
Vol goede hoop werd mijn fotoalbum gevuld met afbeeldingen van nieuwe herinneringen in het stiefgezin. Maar tussen het oude en nieuwe leven in bleven vier pagina’s leeg. Die leegte is illustratief voor hoe er in die tijd werd omgegaan met pijnlijke gevoelens. Mijn vader was niet in staat mij bij de hand te nemen in het verdriet, over het overlijden van mijn moeder werd nauwelijks gesproken.
Groeiende angst en onzekerheid
Mijn vader en zijn partner gaven mij in deze nieuwe gezinssituatie een andere voornaam. Ik raakte mezelf hiermee ook letterlijk kwijt. Door het ontbreken van een rouwproces kon ik moeilijk direct een vertrouwensband aangaan met een ‘nieuwe’ moeder. Met de hoge eisen die aan mijn gedrag werden gesteld, groeiden mijn onzekerheid en mijn angst voor haar. Ik raakte het vertrouwen in mijzelf en alles om mij heen volledig kwijt. Ik kon niet meer meekomen op het reguliere onderwijs. Jaren in de jeugdzorg volgden: Riagg, speltherapie, psychiatrie, Boddaertcentrum en speciaal onderwijs.
Tijdens een gesprek op school deelde mijn vader met de directeur zijn wanhoop over onze situatie. Enkele weken later maakte ik kennis met het gezin van de directeur: zij werden mijn pleegouders, die mij op een lentedag warm onthaalden. Ik kreeg limonade en de mooiste kamer van het huis. In de woonkamer leerde ik spelenderwijs hun zoon Koen kennen, nog geen jaar ouder dan ik. Hij werd een echte broer en mijn beste vriend. Mijn pleegouders noemde ik oom en tante. Toen tante Nel mij de eerste avond in mijn nieuwe bed stopte, zei ze: ‘Wij zijn het hier gewend om elkaar een nachtzoen te geven, vind je dat ook goed’? ‘Ja’, zei ik, ‘dat is goed’.
Door hun onvoorwaardelijke zorg en aandacht kon ik in de puberjaren weer mens worden: na zes jaar speciaal onderwijs doorliep ik de mavo en het mbo, waarna ik aan de lerarenopleiding begon. Ik ging naar Amsterdam om docent te worden, eentje die aandacht heeft en vertrouwen geeft om anderen te kunnen laten groeien.
Hoop op een praktische manier tot stand brengen
Toen overleed Koen, 21 jaar. Plannen verloren hun betekenis. Ik belandde in een zingevingscrisis. Voorstellingen van geluk, schoonheid, hoop en zin gingen verloren. Wat te doen? Als alle schoonheid verloren is, rest mij niets anders dan het zelf te creëren, was mijn praktische redenering. De wetenschap dat wij niet alleen staan in ons verdriet, dat wij tenminste samen alleen zijn en dat we in onze eenzaamheid elkaars leed kunnen kennen, was voor mij een troostende, maar geen berustende gedachte. Ik wilde hoop op een praktische manier tot stand brengen.
De beste aanpak leek mij de kunstacademie. Ik zocht een afgesloten plaats waar hoop opnieuw tot stand kon komen. Ik wilde me richten op het ‘nog niet gerealiseerde’, dat nog nergens bestaat, maar er wel zou kunnen zijn. Kunst maken laat mij zien, soms voelen, hoe de wereld zou kunnen zijn. Het ging mij erom steeds opnieuw te leren hopen.
Na de Rietveld Academie begon ik kunst te maken waarin ik persoonlijke gebeurtenissen vertaalde naar beelden en installaties. Tegelijk begon ik aan een intensieve psychoanalyse, een bijna dagelijkse therapie die vijf jaar zou duren. Langzamerhand kreeg ik meer oog voor geluksmomenten, schoonheid en plezier voor de dingen buiten ‘de afgesloten ruimte’ van mijn atelier. Ik besefte dat ik geïsoleerd was geraakt. Ik wilde me directer verhouden tot mijn omgeving, de deuren van mijn atelier moesten open. Ik begon aan een parttime baan als kunst- en filosofiedocent in het onderwijs. In de klas motiveer ik nu leerlingen om creatief te zijn in denken en doen.
Ook pubers willen iets moois maken
Creatief is een ingewikkeld begrip, maar als je de bijbetekenissen weghaalt, blijft er iets simpels over: creëren is maken. De mens wil iets tot stand brengen, hij is dus zonder meer creatief. Dat wil niet zeggen dat iedereen altijd blakend van werklust is. De mens is ook zoekende, soms onverschillig en geneigd tot gemakzucht, pubers zeker. Maar ook pubers willen iets moois maken. Zij willen er het liefst zo in opgaan, dat ze vergeten dat het voor een cijfer is. Daar hebben ze soms wel een zetje voor nodig. Ik zie het als een uiterst zinvolle taak ze op weg te helpen.
Als ik naar mijn zoontje kijk, realiseer ik me dat in zijn ontwikkeling, mogelijkheden en begrenzingen elkaar constant afwisselen. In de uitkomst van dit proces ligt besloten in hoeverre een gevoel van vertrouwen of juist twijfel en angst gaan overheersen. Mijn pleegouders begrepen dat dit het proces is waar, bij een positieve uitkomst, perspectief en zin ervaren kan worden. Een levensles die ik voor ogen houd als docent, maar vooral ook als vader.”