PERSPECTIVISCHE LENIGHEID

"Stel je voor; je zit in een les en de bel gaat. Het is pauze. Iedereen verlaat het lokaal om te lunchen. Als de deur dicht valt, het lokaal leeg is, docent en medeleerlingen buiten staan en de lichten zijn gedoofd, besef je ineens dat je je brood bent vergeten te pakken. Het zit nog in je tas. Je loopt terug, er is niemand in het lokaal, maar wat een geluk: de deur is niet op slot. Je besluit naar binnen te lopen, pakt je brood en begeeft je opnieuw richting de deur. Als je langs het bureau van je docent loopt, zie je ineens op de hoek van de tafel een stapel papier liggen. In een flits herken je hierin de belangrijke toets van volgende week. Je kijkt om je heen en beseft dat je nog altijd alleen bent. Wat doe je?"

Wanneer ik een les begin en leerlingen confronteer met dit dilemme, breekt er vrijwel altijd direct een heftige discussie los. Menigeen weet hier wel raad mee. Om een en ander in goede banen te leiden, wijs ik mijn leerlingen vervolgens op de mogelijkheden die ik al uitgewerkt heb: in de hoeken van het lokaal hangen namelijk al poster met opties. Leerlingen mogen een plekje innemen bij de mogelijkheid, die hen het beste past. Ik leg keuzes voor als;

"Niks doen en doorlopen zonder de papieren echt te bekijken", 

"Even snel doorlezen om voorbereid te zijn op wat gaat komen", 

"Een foto maken van de opgaven, zodat alle vragen thuis nog eens nauwkeurig voorbereid kunnen worden".  

"Een foto maken en deze ook delen met je vrienden",

"Een foto maken en deze verkopen aan iedereen die belangstelling heeft". 

De groep valt uiteen, als iedereen een plekje zoekt. Opvallend is dat er bijna nooit plekken leeg blijven, alle mogelijkheden worden benut. Als iedereen een positie heeft ingenomen, starten we een onderzoek; leerlingen ondervragen elkaar, "Waarom sta je waar je staat?" Uitkomsten noteren we gezamelijk op het bord. Die lopen uit een; 'Ik leer voor mezelf', zegt iemand. 'Als ik vals speel steek ik er niks van op en alle stof komt toch wel een keer terug'. Een ander is het hier niet mee eens; 'Even spieken kan toch geen kwaad'? Had de docent maar niet zo onzorgvuldig moeten zijn. 'Een gegarandeerd resultaat is fijn'. Voor in de klas vraagt iemand zich vervolgens af wat het verschil is met het maken van een foto, als je toch al besloten hebt te spieken. 'Je kunt jezelf ook een goede vriend tonen door de informatie te delen', weet een ander. 'Waarom zou jij alleen profiteren?' Een meisje reageert; 'Wat verdienen is ook niet gek'. 'De pakkans is groter als je het verkoopt', merkt een jongen direct weer op. 'Als alle antwoorden precies kloppen en je normaal gesproken vaak krappe onvoldoendes haalt, zal het ook argwaan trekken', weet iemand anders aan te vullen. 'Beter niet met een te grote groep delen', hoor ik zo verder. 'Dan moet je wel selectief zijn in de keuze wie wel en wie niet, bovendien, wie kun je echt vertrouwen' , klinkt het verder. Na enige tijd kijken we naar de opbrengst, verzameld op het bord. Als snel wordt duidelijk dat er voor veel mogelijkheden wat te zeggen valt. We ontdekken zo wat we allemaal belangrijk vinden; eerlijkheid, werkelijke leeropbrengst, een goede vriend zijn, geld verdienen, niet gepakt worden, etc. Waarom we doen wat we doen en waarom we denken wat we denken, kan sterk verschillen vat iemand samen. De oefening stelt natuurlijk de vraag 'wat is goed of fout', maar laat vooral ook zien dat onze waarden verschillen. Wanneer we filosoferen en vragen stellen, om de beweegredenen en argumenten van de ander bloot te leggen, kunnen we elkaar werkelijk beter begrijpen, is een tweede conclusie. Zo kunnen we zelfs van gedachte veranderen. Aan het eind van de oefening, met de verkregen inzichten, mogen leerlingen nog één keer van plaats verwisselen. Het is dan ook nog nooit gebeurd dat niemand hier gebruik van maakte.  

"Je traint je, door te filosoferen, als het ware in perspectivistische lenigheid", schrijft Elke Wiss in haar boek Socrates op sneakers (2020). Wiss heeft het over het vermogen om buiten je eigen kader, opinies, opvattingen te denken. Het gaat om het onderzoeken en verkennen van het perspectief van de ander, zonder er direct iets van te vinden. Dat betekend je eigen visie, dat wat je al weet, wat je al kent, wat je jezelf ergens onder weg eigen hebt gemaakt, los te laten. Je eigen opvatting met rust laten. En het daarmee gelijk ook kritisch bevragen, om te ontdekken dat er misschien wel meer ruimte in je denken zit dan je je had voorgesteld. Om verrast te worden met nieuwe inzichten of mogelijkheden is het belangrijk dat we beter leren luisteren en echt proberen te begrijpen voordat we zelf begrepen worden. De les praktijk is een mooie plek om te ontdekken dat het leren van goede vragen stellen, die echt verdiepen, nog een hele kunst is.